Gerçek Kişi e-Defter Mükellefi Vefat Ederse

Bilanço usulüne göre defter tutan gerçek kişi mükellef aynı zamanda e-Defter Mükellefi olarak faaliyettedir. Gerçek kişi mükellefin vefat etmesi durumunda yapılması gereken “Vergi Dairesi” işlemleri nelerdir? Konuyu Özelge çerçevesinde şu başlıklar altında izah edeceğiz;

Gelir Vergisi Kanunu
Katma Değer Vergisi Kanunu
Vergi Usul Kanunu yönünden değerlendireceğiz.

Öncelikle konunun detayına inmeden belirtelim ki; Gerçek kişinin vefatı durumunda varisleri işi devam ettirdiğinde; e-Defter Mükellefi olmak zorunda değildir(ler).

Vergi Usul Kanunu Yönünden Değerlendirme

VUK (213 sayılı) 164. maddesi gerçek kişi vergi mükellefin, vefatı durumunu şu şekilde izah eder.

2013 Sayılı Vergi Usul Kanunu 164. Madde
Ölüm işi bırakma hükmündedir. Ölüm mükellefin mirası reddetmemiş mirasçıları tarafından vergi dairesine bildirilir. Mirasçılardan herhangi birinin ölümü bildirmesi diğer mirasçıları bu ödevden kurtarır.

Kanun maddesi Vergi Usul Kanunu İç Genelgeyle biraz daha detaylandırılıyor. Varislerin aynı işi aralıksız devam ettirmeleri durumunda Vergi Dairesine bildirimde bulunmaları zorunludur. Zira vefat ile gerçek kişi mükellefiyet sona eriyor. İşi devam ettirecek varis veya varislerin bir ay içinde başvuru yaparak mükellefiyet tesis ettirmeleri gerekiyor.

Varislerin tamamının işi devam ettirmeleri durumunda, işletme ortaklık şeklinde devam eder. Buna karşılık diğer varisler, bir kişi lehine feragat ettiğinde, o varis adına mükellefiyet tesis edilir. Vefat tarihi ile yeni mükellefiyetin açılış tarihi aynı günün tarihi olmalıdır. Gerçek kişi e-Defter Mükellefi olsa da farklı bir hüküm içermez.

Mükellefiyet aralıksız devam edecek şekilde işlem yapıldığında;

Yıl sonuna kadar mevcut defterler kullanılır
Yıl sonuna kadar basılı belge (Fatura vb) kullanılır (yeni unvan bilgileri yazılarak)

Katma Değer Vergisi Yönünden Mükellefin Durumu

KDV kanunu 3065 sayılı kanunla düzenlenir. Kanunun 1/1 maddesi hangi işlemlerin yapıldığında vergiye tabi tutulacağını izah eder. Bunun yanında ilgili kanunun Madde 17/4-c maddesi hükmüne göre izah vardır. Gelir Vergisi Kanunu 81. Maddesi kapsamındaki işlemler KDV’den muaf tutulmuştur. Aynı şekilde KDV kanunu 30.a maddesinin (a) bendinin bu durumda uygulanmayacağı da belirtilir.

Bu hüküm çerçevesinde KDV’nin mükerrer indirime yol açmayacak şekilde indirim konusu yapılacağı izah edilir. Bu açıklamaya istinaden veraset yoluyla mirasçıların haklarında bir varis lehine feragat etmeleri durumu belirtiliyor. Bu durumda tek bir varisin işletmeyi devam ettirmesi durumunda işlem GVK 81/1 kapsamına alınır. Diğer varislerin feragatine istinaden işletmenin varise devri; KDV Kanunu17/4-c maddesi kapsamında KDV hesaplanmaz. Ancak devir KDV’yi mükellefiyet tesis eden varis, işe devam etmesi durumunda indirim konusu yapabilecek.

Bu durumda diğer varislerin haklarından feragati Gelir Vergisi Kapsamında değerlendirilmeyeceği için aynı zamanda KDV’nin konusuna da girmeyecektir.

Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği İle Mali Mühür Detayı

Bakanlığa verilen yetkiye istinaden elektronik fatura kullanımına ilişkin uygulama usul ve esasları 397 Sıra No.lu Tebliğ ile belirleniyor. İlgili Tebliğin “7. Mali Mühür” başlığında yetkili kimsenin değişmesi durumunda Mali Mührün yenilenmesi gerektiği de belirtiliyor. Bu durumda yetkilinin değişmesi durumunda Mali Mühründe güncellenmesi gerekiyor.

Bununla beraber 448 ve 421 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde güncelleme yapıldı. Bu güncelleme ile “3.1. Kapsama Giren Mükellefler” bölümüne şu şekilde bir ekleme oldu.

3.1.7. Bu Tebliğ kapsamında elektronik fatura ve elektronik defter uygulamasına geçme zorunluluğu getirilen mükellefler;
Tam bölünme, birleşme veya tür değişikliğine gitmeleri halinde devrolunan veya birleşilen tüzel kişi mükellefler ile tam bölünme veya tür değişikliği sonucunda ortaya çıkan yeni tüzel kişi mükellefler elektronik fatura uygulamasına geçmek ve elektronik defter kullanmak zorundadır. Uygulamalara geçme süresi hiçbir koşulda işlemin ticaret sicil tarihini izleyen ayın başından itibaren 3 ayı geçemez.

Gerçek Kişi e-Defter Mükellefi Olması Durumu

Tebliğin “3.3. Elektronik Defter Oluşturma” başlıklı bölümünde Gerçek kişilerin elektronik defteri ilgili açıklama da yer alıyor. Açıklamaya göre ilgili ayı takip eden üçüncü ayın sonunda elektronik imza veya mali mühür ile imzalanır, şeklinde izah ediliyor.

Bu açıklamalar çerçevesinde verilen Özelge ile konu şu şekilde netleştiriliyor.

Özelge Açıklaması
Vefat eden eşiniz ölüm tarihi itibariyle işi bırakmış sayılacak ve ölüm tarihinden itibaren eşiniz adına tanımlanan mali mühre ilişkin e-Fatura ve e-Defter kullanıcı yetkileri sona erecektir. Vefat tarihine istinaden başlayan mükellefiyetinize ilişkin olarak e-Defter ve e-Fatura uygulamasına geçme zorunluluğunuz bulunmamaktadır.

Özelge, açıklamasıyla vefattan dolayı aynı işi aralıksız devam ettiren gerçek kişi zorunlu olarak e-Fatura ve e-Defter mükellefi olmak zorunda değildir. Ancak isteğe bağlı olarak e-Fatura ve e-Defter mükellefi olabilir. Bununla beraber e-Fatura ve e-Deftere geçme şartlarını taşıdığı zaman bu mükellefiyetleri tesis ettirir. Ancak şu unutulmamalıdır ki vefat eden e-Defter mükellefinin vefat tarihi itibarıyla Berat alması zorunludur. Her ne kadar ilgili ayda hem vefat eden hem de yeni mükellef berat alacak olsa da durum budur.

Birinin e-Defteri sisteme yükleyip Berat alması diğerinden yükümlülüğü almıyor. Elbette vefat eden mükellefin son işlemine göre çıkan mizan, yeni mükellef varis için açılış fişi olacaktır. Zira açılış fişi girilmediği sürece e-Defter sisteme yüklenip berat alınamaz.

Konuyla İlgili Yaşanan Deneyim ve Sonuçları

Gerçek kişi e-Defter mükellefinin vefat etmesine istinaden eşi aynı işi aralıksız devam ettirmek için mükellefiyet tesis ettirdi. Bunun yanında diğer varisler işletmeden feragat ettiler. Eşinin zorunlu olarak e-Defter mükellefi olup olmaması gerektiği ALO 189 üzerinden soruldu. Özellikli bir durum olduğu için doyurucu izah alınamadı. Konuyla ilgili açıklama yapılarak “e-defter@gelirler.gov.tr” üzerinden bilgi talep edildi.

Kısa sürede yapılan geri dönüşte şu şekilde bilgi verildi;

“Veraset yoluyla mükellefiyet tesis edilmesinden sonra Mali Mühür talebinde bulunmanız gerekiyor. Mali mühür geldiğinde e-Fatura ve e-Defter açılışı için başvuruda bulununuz. İnteraktif Vergi Dairesi e-Belge seçeneğinden e-Defter tarihinin; açılış tarihiniz olarak güncellenmesini talep ediniz.”

Verilen bilgi Özelge ile alınan bilgi uyuşmuyor. Ancak yine de bu doğrultu da e-defter.gov.tr ‘den gelen mail doğrultusunda işlemler yapılıyor.

Mali Mühür Talep ediliyor
e-Fatura başvurusunda bulunuluyor
e-Deftere geçiş talebi yapılıyor

İnteraktif Vergi Dairesi üzerinden “e-Defter” mükellefiyet tarihinin, açılış tarihi olarak güncellenmesi talep ediliyor. Zira mali mühür geldiğinde en erken bir sonraki ay e-Deftere geçiş tarihi olarak seçilebiliyor.

Mail ile güncelleme talebinde bulunduktan sonra işlemlerde aksama oluyor ve gerekli güncelleme süresi içinde yapılmıyor. İşlerinizin aksamadan devam edip mağdur olmamanız için yapmanız gerekenler;

Vergi Dairesinde e-belge bölümünden verdiğiniz dilekçe
Gerçek kişi mükellefin ölüm belgesi
Mükellefiyet tesisinize ilişkin açılış dilekçesi
Vefat eden ve veraset yoluyla açılış yapılan kişilerin kimlik fotokopileri

gerekli evraklarla “edefter@gelirler.gov.tr” üzerinden e-Defter tarihinin açılış tarihi olarak güncellenmesi isteniyor. Bir kaç gün geçtikten sonra ALO 189 üzerinden e-defter bölümüyle görüşerek durumu izah ediniz. Gerekli güncellemenin yapılmadığına dair mutlaka kayıt açtırın. Eğer kayıt açtırarak maili de dayanak gösterirseniz 3 gün içinde işleminiz sonuçlanıyor. Güncellemenin yapıldığına dair ilgili birim telefon ederek sizi bilgilendiriyor. Peki bu şekilde yapılmadığında ne gibi sorun olabiliyor.

e-Defter tarihi güncellenmediğinde sisteme gönderdiğiniz e-Defter beratları onaylanmıyor. Zira e-Defter mükellefiyeti başlangıcıyla, sisteme yüklenen e-Defter dönemi uyuşmuyor. Dolayısıyla işleminiz yarım kalıyor ve bu aşamada sorunu çözmek daha da zorlaşıyor.

Sonuç ve Değerlendirme

Elbette birçok alanda dijitale geçilmesi oldukça hızlı gerçekleşiyor. Ancak sorun oluşturacak işlemler aynı hızla tamamlanamıyor. Gerek bilgi eksikliği gerekse ilgili birimle yaşanan iletişim sorunları, mükellefi dolayısıyla muhasebecileri mağdur edebiliyor. Bilançoya tabi e-Defter mükellefi gerçek kişi vefat ederse, varis(leri) aynı işi ara vermeden devam ettirdiğinde e-belge kullanmak zorunda değildir.

Elbette kurulu düzenin bozulmaması için e-Defter ve e-Fatura mükellefiyeti de tercih edilebilir. Mükellef mali mühür talebinde bulunarak gerekli prosedürü tamamlar. Akabinde e-Defter mükellefiyetinin açılış tarihi olarak güncellenmesi talebinde bulunur.

Ancak vefat eden mükellefin vefat tarihi itibarıyla e-Defter işlemlerinin tamamlanarak kapanış fişinin oluşturulması gerekiyor. Bu şekilde vefat eden mükellefin e-Defteri sisteme yüklenerek sonuçlandırılıyor. Kapanış fişi varis için açılış fişi olacaktır, açılış fişi girilerek yeni mükellefiyet işlemlerine devam ediliyor.

İşlemler “süre sınırlı” olduğu için en kısa zamanda çözülmelidir. Zira e-Defterin sisteme yüklenmesi esnasında alınacak hatalar; mükellefi ve muhasebeciyi mağdur edecektir.